Publikacja składa się z dwóch zasadniczych części, z których pierwsza dotyczy rozwoju polszczyzny w krajowej wspólnocie komunikacyjnej, druga zaś przedstawia zarys tego rozwoju w diasporycznych wspólnotach komunikacyjnych poza granicami kraju.
Autor nie ograniczył się tylko do omówienia ewolucji polszczyzny w kraju, lecz uwzględnił również jej sytuację i rozwój poza granicami Polski w polskich środowiskach autochtonicznych i w skupiskach polonijnych. Dzięki temu otrzymujemy pełny obraz przemian, którym podlega język polski w odmianie ogólnej i w odmianach polszczyzny używanych w świecie. Jest to też opracowanie nakierowane na ukazanie ewolucji metod badawczych w obrębie językoznawstwa polonistycznego. Zadania takiego mógł się podjąć tylko znawca opisywanych zagadnień, autor licznych oryginalnych opracowań na ten temat, historyk języka i zarazem doświadczony badacz jego współczesności.
Godna podkreślenia jest trafność wyboru problematyki badawczej oraz wnikliwe wyczucie i wyzyskanie naukowej niszy, o której w pojedynczych, przyczynkarskich artykułach wspominano od lat. Publikacja Stanisława Dubisza na pewno nie jest tradycyjnym podręcznikiem z historii języka polskiego obejmującym ostatnie stulecie. To znakomite, napisane z naukowym nerwem kompendium łączące diachronię z dialektologią i synchronią, tradycyjną gramatykę ze stylistyką oraz językoznawstwo z nauką o literaturze i historią. To bez wątpienia inspirująca lektura dla wszystkich osób zainteresowanych poszukiwaniem związków między językiem a czynnikami zarówno wewnątrz-, jak i zewnątrzjęzykowymi.
Intencją autora jest, by ta publikacja uzupełniła w jakimś zakresie naszą wiedzę o historii języka polskiego i polskiej wspólnoty komunikacyjnej w minionym stuleciu oraz przyczyniła się do wzrostu zainteresowania najnowszymi dziejami polszczyzny