Mandżurski kandydat, czyli pranie mózgu

CIA i kontrola umysłu: tajna historia nauk behawioralnych

Mandżurski kandydat, czyli pranie mózgu (The Search for the Manchurian Candidate) to nie tylko jedno z najważniejszych dzieł dokumentujących kulisy tajnych programów CIA, takich jak MKULTRA, ARTICHOKE czy BLUEBIRD to również przenikliwa analiza XX-wiecznej obsesji na punkcie kontroli ludzkiej świadomości. Marks, były pracownik Departamentu Stanu, dotarł do odtajnionych archiwów, przeprowadził dziesiątki rozmów, a przede wszystkim zrekonstruował dramatyczny obraz instytucji gotowej łamać wszelkie granice etyczne, byle tylko ujarzmić najgłębsze mechanizmy ludzkiego umysłu. CIA eksperymentowała z LSD, grzybami halucynogennymi, hipnozą, elektroterapią, izolacją sensoryczną, manipulacją językową i narkotyczną, często na nieświadomych ofiarach: więźniach, pacjentach szpitali psychiatrycznych, żołnierzach, prostytutkach, a nawet zwykłych obywatelach, którzy trafiali do safe houseów prowadzonych przez agentów. Eksperymenty te były nieludzkie, pozbawione standardów naukowych, a niekiedy wręcz sadystyczne, prowadzone pod osłoną tajemnicy, zacierane i fałszowane w raportach, które w dużej mierze były niszczone.

Czy to przypadek, że substancje testowane przez CIA zwłaszcza LSD trafiły wkrótce do środowisk akademickich, a następnie rozpaliły wyobraźnię całego pokolenia kontrkultury? Czy eksperymenty nad umysłem nie wymknęły się spod kontroli i przyczyniły się do eksplozji ruchów hippisowskich? Czy można uwierzyć, że po oficjalnym zamknięciu MKULTRA w latach 70. tego typu projekty uległy zakończeniu? Czy raczej zmieniły nazwy, przesunęły się w obszar biotechnologii, neurotechnologii, psychologii behawioralnej, big data i tzw. technologii perswazyjnych? Czy to, co wtedy nazywano kontrolą umysłu, nie przybrało dziś bardziej wyrafinowanej formy sterowania emocjami, informacją, percepcją rzeczywistości?

John D. Marks, amerykański pisarz, badacz i były dyplomata, znany przede wszystkim z demaskatorskiej pracy na temat tajnych programów CIA, w tym MKULTRA. Ukończył studia na Uniwersytecie Cornell, a następnie pracował w służbie zagranicznej Departamentu Stanu USA, m.in. w Wietnamie a następnie jako analityk i asystent dyrektora Biura Wywiadu i Badań. W 1974 roku odszedł z dyplomacji i zajął się działalnością publicystyczną oraz aktywizmem na rzecz jawności władzy.

Marks zyskał rozgłos jako współautor (wraz z Victorem Marchettim) bestsellerowej książki The CIA and the Cult of Intelligence (1973), której pierwsze wydanie zostało ocenzurowane przez rząd USA przed publikacją. Jego najważniejszym samodzielnym dziełem jest The Search for the Manchurian Candidate (1978). Był założycielem i długoletnim dyrektorem organizacji Search for Common Ground, zajmującej się rozwiązywaniem konfliktów międzynarodowych. Ross pracował również dla Chicago Sun-Times, a później jako asystent sekretarza obrony ds. kontaktów z opinią publiczną (19771981). Był wiceprezesem NBC News, wiceprezesem ds. korporacyjnych RCA, dyrektorem ds. mediów światowych w firmie Hill and Knowlton, specjalnym asystentem prezydenckim ds. kontaktów z opinią publiczną w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego oraz zastępcą rzecznika prasowego Białego Domu.