Rosja nie dawała Miłoszowi spokoju, wracał do tego tematu przez całe życie, dopisując nowe komentarze, uzupełniając bądź korygując wcześniejsze spostrzeżenia. Przykładał do tej problematyki rozmaite klucze interpretacyjne szukał wyjaśnień w tworzywie własnego życiorysu; nie stronił od kontekstu komparatystycznego, który pozwalał mu na zderzanie kultury polskiej i rosyjskiej; cofał się do doświadczeń wieku XIX, by dzięki ich reinterpretacji lepiej zrozumieć następne stulecie. Wchodził przy tym w różne role: bywał pisarzem trudzącym się nad oddaniem paradoksów wschodniej mentalności, krytykiem zastanawiającym się nad sukcesami współczesnej mu literatury rosyjskiej, sowietologiem i historiozofem badającym zależności między rewolucją a totalitaryzmem czy też wykładowcą akademickim starającym się objaśnić amerykańskim studentom meandry poetyki Dostojewskiego. Przymus powtórzenia jest zaś rozpisaną na pięć szkiców próbą przyjrzenia się temu, jakie to uzależnienie od Rosji niosło ze sobą konsekwencje dla jego intelektualnej biografii.


Dzięki trzymaniu się przez autorkę określonego konceptu metodologicznego powstała praca, która przede wszystkim relacjonuje przebieg ważnej duchowej przygody, jaka stała się udziałem Miłosza. Rosyjski model myślenia o kondycji ludzkiej, uformowany przez atmosferę i uwarunkowania XIX stulecia, rozpięty pomiędzy religijnością, historycznością i żywiołowością doznań wydaje się szczególnie bliski umysłowym właściwościom tego autora i jego upodobaniom intelektualnym. Znakomicie napisana i dobrze udokumentowana książka Małgorzaty Szumnej przekonująco te złożone powiązania Miłosza z kulturą rosyjską objaśnia i rekonstruuje.

Z recenzji prof. dr hab. Marty Wyki
schovat popis